Metale ziem rzadkich (REE – rare-earth elements) to 17 pierwiastków chemicznych, które stały się fundamentem współczesnej technologii.
Od smartfonów po czołgi, od turbin wiatrowych po satelity – bez nich postęp w kluczowych sektorach gospodarki byłby niemożliwy.
Dla Stanów Zjednoczonych zabezpieczenie dostępu do tych surowców to nie tylko kwestia konkurencyjności, ale i bezpieczeństwa narodowego.
Czym są metale ziem rzadkich i gdzie się je wykorzystuje?
Grupa REE obejmuje m.in. neodym, cer, samar czy dysproz. Choć nazwa sugeruje rzadkość, wiele z nich występuje powszechnie, ale ich wydobycie i przetwarzanie są niezwykle skomplikowane i kosztowne 614.
Kluczowe zastosowania:
- Technologie cyfrowe: Neodym jest niezbędny do produkcji supermagnesów w dyskach twardych, smartfonach i silnikach elektrycznych. Europ i gadolin wykorzystuje się w ekranach LCD i rezonansie magnetycznym (MRI) 69.
- Zielona energia: Turbiny wiatrowe i baterie do samochodów elektrycznych wymagają m.in. litu, kobaltu i neodymu. Bez nich transformacja energetyczna USA stanie w miejscu 16.
- Przemysł obronny: Wolfram (choć nie zaliczany do REE) i tytan są kluczowe dla produkcji amunicji i systemów rakietowych. Samar wykorzystuje się w prętach sterujących reaktorów jądrowych 39.
Dlaczego USA potrzebują metali ziem rzadkich?
1. Rywalizacja z Chinami
Chiny kontrolują 97% globalnej produkcji REE, wykorzystując tę dominację jako narzędzie geopolityczne. W 2010 r. ograniczyły eksport, wywołując kryzys w łańcuchach dostaw 69. Dla USA uniezależnienie się od Pekinu to priorytet – zwłaszcza w kontekście rozwoju sztucznej inteligencji, 5G i technologii kosmicznych 111.
2. Zielona transformacja
Ustawy Inflation Reduction Act i CHIPS Act przekazują miliardy dolarów na rozwój czystej energii i półprzewodników. Jednak bez metali takich jak lit czy kobalt, inwestycje w fabryki baterii czy farmy wiatrowe będą całkowicie zbędne.
3. Bezpieczeństwo militarne
Tytan z Rosji, gal z Chin – uzależnienie od „wrogich” dostawców naraża amerykański przemysł obronny. Przykład? Wolfram, niezbędny do produkcji pocisków przeciwpancernych, wciąż płynie do Europy przez Rosję, mimo sankcji.
Wyzwania: Geopolityka, środowisko, technologia
Geopolityczna gra o zasoby
USA intensyfikują dyplomatyczne starania o dostęp do REE:
- Ukraina: Posiada złoża 22 z 34 minerałów uznanych przez UE za krytyczne, w tym litu i tytanu. Waszyngton próbuje zawrzeć umowę z Kijowem, ale napotyka opór Zełenskiego, który domaga się gwarancji bezpieczeństwa.
- Rosja: Oferuje współpracę w wydobyciu, zwłaszcza na okupowanych terytoriach Ukrainy. To ryzykowny ruch, który może zaostrzyć konflikt z Europą.
- Kanada: Drugi największy producent niobu (kluczowy dla lotnictwa) i potencjalny partner w dywersyfikacji dostaw.
Koszty środowiskowe
Wydobycie REE generuje toksyczne odpady i niszczy ekosystemy. Przykład? Produkcja 1 tony metali ziem rzadkich pozostawia po sobie 2000 ton odpadów 9. USA muszą znaleźć balance między rozwojem a ekologią, inwestując w recykling i alternatywne technologie 6.
Strategia USA: Od ustaw po sojusze
- Inwestycje krajowe: Wykorzystanie ustawy sprzed 72 lat (Defense Production Act) do wsparcia wydobycia i przetwórstwa REE na terenie USA.
- Sojusze gospodarcze: Partnerstwo z Kanadą i Australią, które mają bogate złoża. W 2022 r. Kanada zakazała firmom powiązanym z obcymi rządami wydobycia 31 surowców krytycznych.
- Innowacje: Badania nad zastąpieniem REE (np. grafenu) oraz rozwój recyklingu – obecnie tylko 1% metali jest odzyskiwanych.
Przyszłość zależna od REE
Metale ziem rzadkich to „nowa ropa” – surowiec, który decyduje o potędze technologicznej i militarnej. Dla USA kluczowe jest budowanie odpornych łańcuchów dostaw, unikanie zależności od Chin i Rosji oraz inwestycje w zrównoważone rozwiązania.
Bez tego Stany nie utrzymają pozycji globalnego lidera w erze cyfrowej transformacji